‘Ενδοσχολική βία – σχολικός εκφοβισμός (Bullying): πάνω από όλα ψυχραιμία!

Του Διονύση Τσαφταρίδη (M.ed., Δρ. Επιστημών Αγωγής Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπ. Αθηνών)

Η ενδοσχολική βία είναι ένα φαινόμενο που απασχολεί ιδιαίτερα τους γονείς τα τελευταία χρόνια. Σε κάθε περίπτωση απαιτείται ορθή γνώση των βασικών χαρακτηριστικών του θέματος, ώστε να μπορούμε αρχικά να αναγνωρίσουμε τα σημάδια του και στη συνέχεια, με ψυχραιμία, να επέμβουμε κατάλληλα, είτε το παιδί μας παρουσιάζεται ως θύτης είτε ως θύμα ενδοσχολικής βίας, πάντα λαμβάνοντας υπόψη μας το τρίπτυχο της αποτελεσματικής αντιμετώπισης: Σχολείο – Παιδί – Οικογένεια. Έτσι, μπορούμε με σίγουρα, αποφασιστικά κι αποτελεσματικά βήματα να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα, χωρίς να μας δημιουργείται άγχος, που μπορεί να μεταφέρουμε και στο παιδί, επιδεινώνοντας την κατάσταση. Κρατάμε σίγουρη, σταθερή στάση, με διάλογο και ηρεμία, κάνοντας το παιδί να νιώσει ασφάλεια κι εμπιστοσύνη.

Σχολικό εκφοβισμό έχουμε όταν ένας ή περισσότεροι ανήλικοι επιδιώκουν επανειλημμένα να βλάψουν κάποιον άλλον ανήλικο, με οποιαδήποτε μορφή βίας. Δεν πρέπει να συγχέεται με τις φυσιολογικές συγκρούσεις μεταξύ παιδιών, οι οποίες δεν είναι τόσο επίμονες και σε αυτές τα παιδιά έχουν λόγους, επιχειρήματα και ισότιμη θέση. Στην ενδοσχολική βία έχουμε επίμονη πρόθεση, ένταση, διάρκεια και ο θύτης είναι σε θέση ισχύος κι εξουσίας.

Υπάρχουν πολλές μορφές ενδοσχολικής βίας, άλλες άμεσες κι εύκολα αναγνωρίσιμες από τους ενήλικες (γονείς και δασκάλους) λόγω των αποτελεσμάτων τους, όπως τα σωματικά τραύματα, τα σκισμένα ή λερωμένα ρούχα κι άλλες πιο κρυφές και έμμεσες, όπως οι προσβολές, τα πειράγματα, η διάδοση φημών και ψεμάτων και η στέρηση δικαιώματος συμμετοχής στην ομάδα. Από τις μορφές αυτές, οι πιο συχνές είναι τα πειράγματα – χαρακτηρισμοί και η απόρριψη από την ομάδα.

Μια μεγάλη αλήθεια είναι ότι γονείς έχουν ενεργό και καθοριστικό ρόλο, καθώς λειτουργούν ως πρότυπο.
Στην περίπτωση ενός παιδιού θύτη, η οικογένεια έχει συχνά απόψεις ή συμπεριφορές προκατάληψης στη διαφορετικότητα, οι οποίες περνούν στο παιδί, που δεν μπορεί βέβαια να τις διαχειριστεί όπως ένας ενήλικας. Τα παιδιά που ασκούν σχολικό εκφοβισμό είναι συνήθως παρορμητικά, με έλλειψη ενσυναίσθησης, θετική αντίληψη για τη βία και χαμηλή σχολική επίδοση. Στην οικογένειά τους παρουσιάζεται έλλειψη οριοθέτησης, υπερβολική ανεκτικότητα, έλλειψη ουσιώδους ενδιαφέροντος κι αδυναμία επίβλεψης. Συχνά παρουσιάζονται επίσης φαινόμενα έντονων ενδοοικογενειακών συγκρούσεων.

Στην περίπτωση ενός παιδιού θύματος, η οικογένεια, συχνά, δεν αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τις οικογενειακές δυσκολίες και τα προβλήματα, γεγονός που δεν προετοιμάζει τα παιδιά για σωστή αντίδραση σε ανάλογες καταστάσεις και σε δικά τους προβλήματα. Τα παιδιά που δέχονται σχολικό εκφοβισμό έχουν συνήθως χαμηλή αυτοπεποίθηση, είναι ντροπαλά, φιλήσυχα, ευαίσθητα, μπορεί να είναι μικρόσωμα ή να έχουν σωματικές ή πνευματικές ιδιαιτερότητες. Τις περισσότερες φορές προέρχονται από υπερπροστατευτικές οικογένειες και δεν έχουν εμπειρία στην επίλυση συγκρούσεων.

Ως γονείς, επικοινωνούμε με το σχολείο αν τα παιδιά μας ξαφνικά:

• επιστρέφουν σπίτι με χτυπήματα
• μαλώνουν με καλούς τους φίλους
• κάθονται απομονωμένα
• είναι κυκλοθυμικά και κακόκεφα
• αποφεύγουν το παιχνίδι εκτός σπιτιού
• είναι επιθετικά με τα αδέρφια τους
• έχουν χαμηλές επιδόσεις στο σχολείο
• υποφέρουν από αϋπνία, άγχος κι ανησυχία

Ο βασικός τρόπος να «λυτρωθεί» ένα παιδί από το bullying είναι να μιλήσει σε κάποιον ενήλικα. Γι’ αυτό πρέπει να αντιληφθούμε ότι τα παιδιά θέλουν να μας μιλήσουν, το έχουν ανάγκη αλλά δεν το κάνουν από φόβο για αντίποινα κι επιδείνωση της κατάστασης. Αν λοιπόν παρατηρήσουμε τις παραπάνω συμπεριφορές, εκμαιεύουμε το τι συμβαίνει στα παιδιά, ρωτώντας πιο συγκεκριμένες ερωτήσεις σε σχέση με το: «Πώς πάει το σχολείο;». Κάποια παραδείγματα είναι:

• «Με ποιον έπαιξες σήμερα;»
• «Τι είδους παιχνίδια;»
• «Χαίρεσαι που θα πας αύριο σχολείο;»
• «Υπάρχει κάποιο παιδί που δε συμπαθείς; Γιατί;»

Πέρα από την οικογένεια όμως, πολύ σημαντικός και καθοριστικός είναι ο ρόλος του σχολείου στην πρόληψη αλλά και στην αντιμετώπιση του εκφοβισμού. Πολύ σημαντικό είναι να υπάρχει οριοθέτηση, κανόνες και προσεκτική επίβλεψη των μαθητών. Απαραίτητο είναι να οργανώνονται δράσεις πρόληψης ή παρέμβασης, είτε ατομικές για τους εμπλεκόμενους μαθητές είτε συλλογικές για την τάξη, όπως παιχνίδια και δραστηριότητες για το «δέσιμο» των παιδιών της τάξης και μαθήματα διαχείρισης συγκρούσεων. Σημαντική είναι επίσης και η οργάνωση ομάδων συμβουλευτικής και στήριξης γονέων στο σχολείο.

Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, ενώ ένα ενδεχόμενο περιστατικό σχολικού εκφοβισμού μπορεί να αντιμετωπιστεί πλήρως και σχετικά εύκολα, αν αυτό δε γίνει έγκαιρα και αποτελεσματικά, είναι δυνατό να δημιουργήσει τραύματα και κοινωνικές ή ψυχολογικές δυσκολίες σε ένα παιδί που εκτίθεται στο φαινόμενο για μεγάλο χρονικό διάστημα, με μεγάλη ένταση και δεν έχει καμία υποστήριξη από ενήλικες.

Βασικό λοιπόν είναι να μπορούν όλοι, δάσκαλοι, γονείς και μαθητές να αντιλαμβάνονται και να αναγνωρίζουν το πρόβλημα, αλλά και να είναι σε άμεση και ουσιώδη επαφή και επικοινωνία, γιατί μόνο έτσι μπορούν να γίνουν αποτελεσματικές ενέργειες και ολοκληρωμένες παρεμβάσεις.